Giáo sư Hoàng Đình Cầu (1/4/1917-18/7/2005) là Chủ tịch Tổng Hội Y học Việt Nam (1985 - 2000). Tận tụy, hết mình đóng góp cho khoa học, ông được ghi nhận là “Lão thần trụ cột của ngành Y học Việt Nam”, được Nhà nước phong tặng nhiều danh hiệu cao quý và bạn bè quốc tế nể trọng, kính phục. Tên tuổi của Giáo sư còn được Trung tâm Tiểu sử quốc tế Cambridge (Vương quốc Anh) ghi vào Từ điển Tiểu sử quốc tế và Hội đồng xuất bản tiểu sử danh nhân Marquis (Hoa Kỳ) ghi vào tiểu sử danh nhân.
Giáo sư Hoàng Đình Cầu
Giáo sư Hoàng Đình Cầu sinh ra trong một gia đình có truyền thống hiếu học ở xã Võ Liệt, huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An. Sau khi tốt nghiệp Trường Quốc học Huế, ông vào học Đại học Y dược Đông Dương ở Hà Nội và tốt nghiệp bác sĩ y khoa năm 1944, khoá cuối cùng của người Pháp đào tạo. Ra trường với tấm bằng bác sĩ phẫu thuật, thầy thuốc trẻ Hoàng Đình Cầu làm giảng viên môn Phẫu thuật và khoa Ngoại Đại học Y, bác sĩ nội trú ở Nhà thương Phủ Doãn (nay là Bệnh viện Việt - Đức Hà Nội).
Năm 1947, Ông được cử làm Hiệu trưởng Trường Y sĩ Việt Nam đóng tại Thanh Hoá, lúc mới 30 tuổi. GS Cầu đã có công biên soạn các bài giảng về y khoa bằng tiếng Việt đầu tiên và sau này Ông cũng là tác giả của các cuốn từ điển Danh từ y dược Pháp Việt, Từ điển y học Nga Việt đầu tiên ở nước ta.
Khi được Bộ Y tế điều về làm Vụ trưởng Vụ Huấn luyện (nay gọi là Vụ khoa học đào tạo) Ông càng có cơ hội để hoàn tất các giáo trình giảng dạy bằng tiếng Việt tại các Trường Y khoa ở miền Bắc, cùng với nhóm biên soạn sách giáo khoa xuất sắc thời bấy giờ: Vũ Công Hoè, Nguyễn Tấn Gi Trọng, Trần Hữu Tước, Hồ Đắc Di, Đặng Văn Ngữ… Trong suốt 19 năm làm Thứ trưởng Bộ Y tế, GS Cầu đã để nhiều tâm huyết xây dựng các mạng lưới y tế xã, phường, thôn, bản, và đặc biệt Ông có các chương trình huấn luyện, đào tạo các cán bộ y tế cơ sở rất có tác dụng trong việc cung cấp cán bộ phục vụ kịp thời cho cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước. Như vậy từ một nhà phuẫn thuật lồng ngực, Ông đã để nhiều công sức xây dựng về lý thuyết lẫn thực hành, một môn rất mới ở nước ta đó là khoa y xã hội học. Khi được là Chủ tịch Ủy ban Nghiên cứu chất độc màu da cam quốc gia, Ông càng có điều kiện để đi sâu vào việc hệ thống hoá những nghiên cứu chất độc khủng khiếp này mà quân đội Mỹ đã sử dụng taị Việt Nam cách đây hơn 30 năm.
Sau Hiệp định Giơnevơ 1954, hoà bình lập lại, bác sĩ Hoàng Đình Cầu ở trong đoàn tiếp quản các cơ sở y tế ở Hà Nội. Sau đó, ông được cử làm Giám đốc Bệnh viện Phủ Doãn (1954-1955) và đi tu nghiệp ở Matxcơva (1955-1958). Về nước, ông bắt tay vào xây dựng khoa Phẫu thuật phổi đầu tiên của miền Bắc và trở thành người sáng lập chuyên ngành Phẫu thuật phổi Việt Nam. Ông là người tiên phong cắt 1/2 thùy phổi trong ung thư phổi một cách hợp lý, hiệu quả hơn là cắt cả phổi; giảm thể nhiệt trong mổ phổi, giảm lượng truyền máu cho bệnh nhân khi mổ bằng truyền dung dịch điện giải; cắt phổi không điển hình với những tổn thất ngoại biên.
Ông cũng là người mở đường cho việc áp dụng châm tê trong phẫu thuật, là người đề xuất phương pháp điều trị miễn dịch không đặc hiệu ung thư phổi, nhờ đó nhiều người bệnh đã sống thêm được hơn 10 năm. Trong 3 thập kỷ (1960-1990), từ đôi bàn tay đầy sinh lực, bằng khối óc thông minh, trái tim nhạy cảm, Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã phẫu thuật thành công cho 2.000 bệnh nhân mắc các bệnh hiểm nghèo về phổi.
Khi hội đồng chỉ đạo biên soạn Từ điển Bách Khoa ra đời do đồng chí Phạm Văn Đồng làm Chủ tịch danh dự, GS Hoàng Đình Cầu được cử làm Trưởng Ban Y học và thể dục thể thao. Sau này đã có công lớn trong việc cho ra mắt bạn đọc cả nước và kiều bào ở nước ngoài 4 cuốn Từ điển Bách khoa phổ thông và 4 cuốn Bách khoa thư bệnh học. Đọc đến đây chắc mọi người đều đồng ý là Nhà bách khoa, Nhà từ điển học, Nhà báo Hoàng Đình Cầu đã tự học, tự rèn luyện mình để từ một trí thức được đào tạo hoàn toàn bằng tiếng Pháp dưới thời Pháp thuộc trở thành một người viết, từ Từ điển Bách khoa đến các bài báo phổ thông phục vụ cộng đồng, đều xuất sắc.
Ở Giáo sư, ta tìm thấy một người thầy thuốc tận tuỵ, yêu nghề, yêu lao động và đầy tình nhân ái. Trong chiến tranh, mặc dù phải đảm nhận nhiều trọng trách, ông vẫn thực hiện xuất sắc nhiệm vụ người thầy thuốc, nhiều lần tự hiến máu để kịp thời cứu người bệnh trong cơn hiểm nghèo, góp phần cứu sống hàng ngàn thương binh, bệnh binh, các nạn nhân chiến tranh. Là thầy giáo, sau hơn 40 năm giảng dạy, Giáo sư đã thực sự trở thành hình ảnh tiêu biểu của một nhà giáo mẫu mực trong nhiệm vụ trồng người của ngành Y tế. Trên cương vị Vụ trưởng Vụ Huấn luyện (1959-1970), Thứ trưởng Bộ Y tế (1971-1989) và Hiệu trưởng Trường Đại học Y Hà Nội (1985-1990), Giáo sư đã tổ chức lại Trường Đại học Y, xây dựng đội ngũ giảng dạy, cải tiến chương trình và phương pháp dạy và học. Ông còn làm Chủ nhiệm bộ môn Phẫu thuật thực hành, biên soạn sách giáo khoa, khởi xướng việc xây dựng các trung tâm y tế của các viện - trường.
Mục tiêu của Giáo sư là làm thế nào để trong một thời gian ngắn nước ta có một đội ngũ đông đảo cán bộ y tế ở bậc đại học, trung học và sơ lược đủ chất lượng về chuyên môn cũng như về y đức. Một trong những công việc ưu tiên của ông là dịch thuật tài liệu y học tiếng Pháp sang tiếng Việt để thuận tiện cho việc dạy và học.
Ngoài việc viết nhiều sách giáo khoa, sách tham khảo, ông luôn quan tâm đến công tác y học dự phòng, y học dân tộc theo đường lối y tế Việt Nam. Gắn bó cuộc đời với công tác đào tạo cán bộ, Giáo sư đã góp phần không nhỏ vào việc xây dựng và phát triển đội ngũ cán bộ y tế lớn mạnh như ngày nay. Các thế hệ học trò của ông cũng đã trở thành giáo sư, phó giáo sư... và đang nắm giữ nhiều trọng trách trong ngành. Ngoài ra, ông còn là chủ biên Từ điển Y học Pháp - Việt, Nga - Việt; viết bài trong Từ điển Bách khoa Bệnh học, Trưởng ban Y trong Hội đồng biên soạn Từ điển Bách khoa Việt Nam. Sự nghiệp khoa học của Giáo sư Hoàng Đình Cầu đã góp phần đáng kể xây dựng ngành Y tế nước nhà hoà nhập từng bước vào nền y học hiện đại thế giới. Năm 1982, Giáo sư được cử kiêm chức Chủ tịch Ủy ban điều tra hậu quả của chất độc da cam (UB10-80), tiếp tục công việc mà Giáo sư Tôn Thất Tùng đã đặt nền móng. Sau 18 năm, công trình đã có kết luận và được các nhà khoa học trên thế giới thừa nhận.
Các công trình nghiên cứu khoa học tiêu biểu của ông thuộc y - sinh học, y - xã hội học, tập trung vào các chủ đề: phẫu thuật các thể lao phổi - màng phổi nặng, lao cột sống, nhiễm khuẩn phổi; phát hiện sớm và điều trị ung thư phổi bằng phẫu thuật, kết hợp với miễn dịch học; châm tê trong mổ phổi (1969); hậu quả lâu dài của các chất phát quang và diệt cỏ; chăm sóc sức khoẻ ban đầu; tổ chức y tế và mạng lưới y tế nông thôn; quản lí y tế; bảo hiểm sức khoẻ cộng đồng nông thôn; sư phạm y học, và Streptococcus. Dùng để điều chế thuốc bổ, thuốc chữa đau mắt, sốt rét, lị, bệnh về gan, bệnh đường ruột.
Một con người có tài, có đức như Giáo sư Hoàng Đình Cầu lại luôn gắn bó với quần chúng, với đời thường, là đại biểu Quốc hội, Ủy viên Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam, Chủ tịch Tổng Hội Y Dược học Việt Nam 1985 - 2000 (nay là Tổng Hội Y học Việt Nam). Ông còn là Chủ nhiệm Hội hữu nghị Việt Nam - Cộng hoà Liên bang Đức (1985-1990), cố vấn của Tổ chức Y tế thế giới (1977-1992), Trưởng đoàn Y tế Việt Nam tham dự nhiều khoá Đại hội đồng Y tế thế giới và Tây Thái Bình Dương, trưởng đoàn đại biểu Y tế Việt Nam tham dự Hội nghị quốc tế về Chăm sóc sức khoẻ ban đầu, dự Hội nghị quốc tế về dân số...
Năm 1997, trong dịp mừng Giáo sư thượng thọ tuổi 80, Giáo sư Phạm Song, nguyên Bộ trưởng Bộ Y tế đã viết: "Giáo sư Hoàng Đình Cầu là một lão thần trụ cột của ngành Y học Việt Nam". Giáo sư đã vinh dự được Nhà nước ta phong tặng danh hiệu Nhà giáo Nhân dân, Anh hùng Lao động, được tặng Giải thưởng Nhà nước về khoa học và công nghệ. Tên tuổi của Giáo sư còn được Trung tâm Tiểu sử quốc tế Cambridge (Vương quốc Anh) ghi vào Từ điển Tiểu sử quốc tế và Hội đồng xuất bản tiểu sử danh nhân Marquis (Hoa Kỳ) ghi vào tiểu sử danh nhân.
Trong trả lời phỏng vấn bằng điện thoại ngày 4.4.2005 cho Hội đồng biên tập cuốn Danh nhân Y học thế giới của Hội Y học thế giới (World Mediacal Asociation), GS Hoàng Đình Cầu đã nói bằng tiếng Pháp: "Trong 60 năm hành nghề y khoa của tôi, đối tượng mà tôi luôn phấn đấu để phục vụ là những người nghèo khổ, những trẻ em mồ côi, những nạn nhân chiến tranh". Khi trả lời câu hỏi: "Nhân vật lịch sử nào mà Ông ngưỡng mộ nhất và có ảnh hưởng đến cuộc đời hoạt động của Ông?", GS Cầu đã không ngần ngại trả lời ngay là Chủ tịch Hồ Chí Minh.