BSCKII. Đặng Bích Diệp, Bệnh viện da liễu trung ương
Việt Nam là quốc gia có số người hút thuốc cao thứ 3 trong khu vực Asean sau Indonesia và Philippines với tỉ lệ nam giới hút thuốc là 47,4% và nữ là 1,4%. Bên cạnh đó, trên 33 triệu người lớn không hút thuốc và trên 2/3 số trẻ em Việt Nam phải thụ động chịu ảnh hưởng của khói thuốc lá trong gia đình, nơi làm việc và các nơi công cộng. Ước tính mỗi năm nước ta có khoảng 40.000 người tử vong do sử dụng thuốc lá và đến năm 2030, con số này sẽ lên tới 70.000 người nếu chúng ta không có các giải pháp hiệu quả nhằm ngăn chặn tác hại của thuốc lá.
Khói thuốc lá chứa khoảng 7000 chất độc hấp thụ trực tiếp vào máu và được máu chuyển vào cấu trúc của làn da. Ngoài sự liên quan đã được biết từ lâu của thuốc lá đến bệnh phổi, bệnh tim và ung thư; hút thuốc hiện nay còn được biết có vai trò quan trọng trong sự lão hóa sớm của da, làm chậm lành vết thương cũng như có thể gây ra một số bệnh da khác, đặc biệt là bệnh vẩy nến, viêm tuyến mồ hôi mủ và lupus ban đỏ.
1. HÚT THUỐC VÀ SỰ LÃO HOÁ DA
Người hút thuốc lá nhiều sẽ có vẻ mặt hốc hác và làn da xanh xám. Việc hút thuốc có thể thúc đẩy nhanh quá trình lão hóa da: da mềm rũ, nhiều nếp nhăn nheo, trở nên khô, thô ráp với màu da không đồng đều và có hiện tượng giãn mao mạch.
Các nghiên cứu đã xác nhận hút thuốc làm xuất hiện nhiều nếp nhăn trên mặt sớm hơn so với tác động của ánh nắng mặt trời, các "vết chân chim" có thể phát triển rất sớm. Những nếp da thẳng đứng quanh miệng cũng xuất hiện, gọi là “ nếp nhăn da thuốc lá ".
Nguyên nhân gây lão hóa sớm da mặt của thuốc lá:
- Nhiệt từ thuốc lá gây bỏng nhẹ da mặt,
- Thay đổi các sợi đàn hồi của da,
- Co thắt mạch máu làm giảm lượng máu cung cấp cho da, giảm lượng collagen và gây ra những thay đổi trong sợi đàn hồi của da,
- Giảm độ ẩm của da.
- Tóc sớm già và rụng. Râu, tóc, móng tay của người hút thuốc có thể đổi màu vàng.
2. HÚT THUỐC LÁ VÀ SỰ LÀNH VẾT THƯƠNG:
- Hút thuốc có thể làm chậm lành các tổn thương da và các vết mổ. Thuốc lá làm tăng nguy cơ nhiễm trùng vết thương, nhiễm trùng mô ghép và sự hình thành cục máu đông do có liên quan đến:
+ Sự co mạch và thiếu oxy đến các tế bào da,
+ Giảm tổng hợp collagen,
+ Chậm phát triển của các mạch máu mới trong vết thương.
- Hút thuốc lá góp phần vào sự phát triển và tồn tại của các vết loét chi dưới, đặc biệt là loét mạch máu và loét bàn chân tiểu đường.
3. HÚT THUỐC LÁ VÀ NHIỄM VIRUS
Hút thuốc lá có khả năng liên quan, có khi nghiêm trọng, đến sự lây nhiễm một số virus trong đó có mụn cóc sinh dục (mào gà). Nếu vừa có mụn cóc sinh dục và vừa hút thuốc, bệnh nhân sẽ gặp nhiều nguy cơ phát triển các bệnh ung thư liên quan đến virus mụn cóc như: ung thư cổ tử cung, ung thư âm hộ hay ung thư dương vật.
4. HÚT THUỐC LÁ VÀ UNG THƯ DA
Người hút thuốc lá có gấp đôi nguy cơ phát triển ung thư da dạng biểu mô tế bào gai so với người không hút thuốc. 75% các trường hợp bạch sản miệng (tiền ung thư) và ung thư miệng có thể xảy ra ở người hút thuốc.
5. HÚT THUỐC LÁ VÀ VẨY NẾN
Người hút thuốc có nguy cơ cao mắc bệnh vẩy nến và bệnh có khuynh hướng phát triển nhiều hơn, nghiêm trọng hơn, đặc biệt nếu bệnh nhân có hội chứng chuyển hóa kèm theo. Dạng lâm sàng vẩy nến khu trú ở lòng bàn tay, bàn chân với nhiều sang thương đau, có mủ, xảy ra phổ biến hơn so với người không hút thuốc lá.
- Vẩy nến là một tình trạng bệnh qua miễn dịch trung gian tế bào. Hút thuốc làm tăng nguy cơ phát triển bệnh vẩy nến bằng cách ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch. Chất nicotine trong thuốc lá liên kết với các tế bào miễn dịch gọi là tế bào nhánh và tế bào T, làm thay đổi chức năng của chúng để thúc đẩy sự tăng sinh các tế bào sừng. Nicotin cũng liên kết trực tiếp với các tế bào sừng, giúp chúng phân chia nhanh hơn và di chuyển lên phía bề mặt da.
6. HÚT THUỐC VÀ BỆNH VIÊM MỦ TUYẾN MỒ HÔI
Bệnh viêm mủ tuyến mồ hôi (Hidradenitis suppurativa) rất thường xảy ra ở người hút thuốc lá. Các mụn mủ phát triển ở nách, dưới vú và ở bẹn. Cũng giống như mụn trứng cá thông thường, thoạt đầu các nang lông bị bít, sau đó bị viêm nhiễm và hình thành ổ nhọt. Nicotine trong thuốc lá làm tăng acetylcholine quanh nang lông, thúc đẩy sự phát triển quá mức ở phần trên nang lông và do đó gây ra sự tắc nghẽn.
7. HÚT THUỐC VÀ BỆNH VIÊM MẠCH MÁU
- Hút thuốc có thể khởi phát hoặc làm nặng thêm hiện tượng Raynaud gây co thắt hoặc tắc nghẽn mạch máu. Da biến đổi từ màu trắng bệch đến xanh xám và cuối cùng là màu đỏ như được sưởi ấm lại. Động mạch cung cấp máu đến ngón tay, ngón chân có thể bị co thắt tạm thời, sau đó là hẹp vĩnh viễn do tiếp xúc với nicotine trong thuốc lá, gây phát triển các vết loét ở đầu ngón tay, ngón chân. Nhiệt độ lạnh, nicotine và caffeine đều là thủ phạm gây ra hiện tượng Raynaud. Hút thuốc cũng làm cục máu đông dễ phát triển gây bít lòng mạch. Triệu chứng ”cước” (chilblain) cũng do co mạch và có thể bị tê cóng trầm trọng hơn khi hút thuốc.
- Hút thuốc cũng có vai trò chính trong bệnh Buerger (viêm mạch huyết khối tắc nghẽn) với sự xuất hiện nhiều cục máu đông trong các mạch máu nhỏ cũng như trong nhiều trường hợp thuyên tắc do cholesterol có liên quan với xơ vữa động mạch. Hút thuốc có thể làm trầm trọng thêm xu hướng hình thành cục máu đông gây ra do thuốc hay hội chứng antiphospholipid.
8. HÚT THUỐC VÀ BỆNH LUPUS ĐỎ
Các nghiên cứu trong những năm gần đây cho thấy người hút thuốc có nguy cơ bị bệnh lupus ban đỏ dạng đĩa gấp mười lần người không hút thuốc. Trong bệnh da tự miễn này, các vùng da tiếp xúc với ánh sáng như ở mặt sẽ phát triển các tổn thương có vảy màu đỏ có thể để lại sẹo. Hút thuốc gây tăng nguy cơ mắc bệnh lupus đỏ do làm gia tăng hoạt động tự miễn dịch bằng cách kích hoạt các tế bào lympho B và T. Điều trị lupus với hydroxychloroquine có hiệu quả rất kém ở những người hút thuốc.
9. HÚT THUỐC VÀ CÁC BỆNH LÝ Ở MIỆNG
Những người hút thuốc thường mắc các bệnh lý ở miệng như:
- Nhiễm nấm candida,
- Bệnh liken,
- Lưỡi lông đen (lingua villosa nigra): bề mặt của lưỡi mọc nhiều lông dài màu vàng, nâu, xanh lá cây hoặc đen do vi khuẩn phát triển quá mức. Bệnh xảy ra do vệ sinh răng miệng kém, thiếu nước bọt và hút thuốc.
- Viêm nướu, viêm miệng do nicotine,
- Viêm môi do ánh sáng mặt trời,
- Bạch sản lưỡi,
- Ung thư biểu mô tế bào gai.
- Đặc biệt bệnh loét aphthe (nhiệt miệng) lại ít xuất hiện ở người hút thuốc.
10. HÚT THUỐC VÀ CÁC BỆNH DA KHÁC
Một cách tổng quát, người hút thuốc dễ bị nhiều bệnh da liễu hơn và việc điều trị cũng khó đạt kết quả tốt so với những người không hút thuốc.