PGS.TS Lương Ngọc Khuê
Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh
Giám đốc Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá- Bộ Y tế
Để bảo vệ sức khỏe cộng đồng và thực hiện cam kết của Việt Nam khi tham gia Công ước Khung về kiểm soát thuốc lá, Quốc hội đã ban hành Luật Phòng, chống tác hại (PCTH) của thuốc lá, đồng thời cho phép thành lập Quỹ PCTH thuốc lá để đảm bảo nguồn lực bền vững cho việc thực thi hiệu quả Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá thuốc lá. Quỹ PCTH thuốc lá là Quỹ quốc gia, được quản lý bởi Hội đồng quản lý liên ngành do Bộ trưởng Bộ Y tế là Chủ tịch Hội đồng, Phó chủ tịch là Lãnh đạo Bộ Tài chính, Ủy viên gồm: đại diện lãnh đạo Bộ Công thương, Bộ Giáo dục và Đào tạo, Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch; Tổng liên đoàn Lao động Việt Nam. Thầy thuốc nhân dân, Phó giáo sư, Tiến sĩ Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý Khám, chữa bệnh là Giám đốc cơ quan điều hành Quỹ - thành viên Hội đồng quản lý liên ngành Quỹ PCTH của thuốc lá.
Từ 2014 đến nay, Quỹ PCTH thuốc lá là đơn vị duy nhất hỗ trợ thường xuyên kinh phí cho hơn 100 đơn vị gồm các bộ, ngành và tổ chức chính trị xã hội; 63 tỉnh, thành phố, 4 thành phố du lịch và 10 bệnh viện thực hiện hoạt động PCTH thuốc lá. Bên cạnh những khó khăn, thách thức cần được tiếp tục vượt qua và những tồn tại nhất định, công tác phòng chống tác hại của thuốc lá cũng đã có những thành công bước đầu đáng ghi nhận, với nhiều hoạt động sáng tạo đặc biệt trong việc xây dựng môi trường không khói thuốc lá tại nơi làm việc, cơ sở y tế, trường học, khách sạn, nhà hàng, địa điểm du lịch.
Trong 2 năm 2019-2020, các Bộ ngành, các tổ chức chính trị xã hội đã tổ chức 75 lớp tập huấn cho 20.814 cán bộ, công chức, viên chức, người lao động về xây dựng môi trường không khói thuốc. Các tỉnh tổ chức 192 lớp tập huấn cho 8.645 cán bộ đầu mối tại các đơn vị, sở, ban ngành, đoàn thể trên toàn tỉnh. 100% các tỉnh, thành phố ban hành kế hoạch hàng năm, phân công nhiệm vụ rõ ràng cho các sở, ban, ngành; yêu cầu đưa quy định cấm hút thuốc tại nơi làm việc vào quy chế nội bộ của cơ quan, đơn vị và đưa tiêu chí không hút thuốc tại nơi làm việc vào tiêu chuẩn thi đua khen thưởng; treo biển cấm hút thuốc, tổ chức ký cam kết thực hiện môi trường làm việc không khói thuốc lá. Nhiều hoạt động hưởng ứng phong trào xây dựng nơi làm việc không khói thuốc được triển khai như: Tổng Liên đoàn Lao động phát động phong trào thi đua “Công đoàn cơ sở không khói thuốc lá”; Bộ Nội Vụ phát động phong trào “Văn phòng Xanh”; Công đoàn Y tế phát động phong trào “Bệnh viện xanh- sạch- đẹp không khói thuốc”.
Hoạt động xây dựng môi trường không khói thuốc cũng được tăng cường tại các cơ sở y tế. Trong 2 năm 2019-2020 BV Bạch Mai, BV E, BV phổi trung ương, BV Y học cổ truyền, BV Cần Thơ đã tổ chức 1.196 buổi truyền thông trực tiếp cho hơn 40.000 bệnh nhân và người nhà bệnh nhân đến khám và điều trị tại bệnh viện. BV Bạch Mai, Bệnh viện Phổi Trung ương lồng ghép các nội dung truyền thông về phòng chống tác hại của thuốc lá vào các buổi sinh hoạt Câu lạc bộ của bệnh nhân mắc bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) và hen phế quản, tăng huyết áp, đái tháo đường tại các buổi họp hội đồng người bệnh ở các khoa/ phòng có bệnh liên quan đến thuốc lá. Tổng Hội Y học tăng cường giám sát hỗ trợ kỹ thuật hoạt động PCTH thuốc lá tại các cơ sở y tế, triển khai các hoạt động truyền thông trên các phương tiện thông tin đại chúng về tác hại của thuốc lá...
Bên cạnh đó, nhiều sáng kiến trong việc xây dựng môi trường không khói thuốc lá được triển khai như sáng kiến đưa tiêu chí không hút thuốc vào tiêu chí công nhận gia đình, thôn làng ấp bản văn hoá; Sáng kiến xây dựng các địa điểm du lịch không khói thuốc như tại : Đền Ngọc Sơn, đền Bà Kiệu, chùa Quán Sứ, chùa Bà Đá, Bảo tàng Lịch sử Việt Nam...78 nhà hàng và 31 khách sạn trên địa bàn quận Hoàn Kiếm đã được gắn biển “Nhà hàng đạt tiêu chuẩn an toàn thực phẩm và không khói thuốc”; ...
Hình ảnh môi trường không khói thuốc lá tại BV Hữu nghị Việt Xô
Tại các địa phương: một số tỉnh, thành phố đã đưa hoạt động truyền thông PCTH của thuốc lá lồng ghép vào các sự kiện văn hóa, thể thao du lịch như: tỉnh Thái Bình đã truyền thông với chủ đề “Bảo vệ thanh thiếu niên khỏi tác động của việc quảng cáo các sản phẩm thuốc lá và sử dụng thuốc lá” bằng hình thức đồng diễn thể thao; tỉnh Bắc Kạn với Giải bóng chuyền hơi toàn tỉnh và giải bóng đá công nhân viên chức không khói thuốc lá; tỉnh Thái Nguyên phối hợp với Trung tâm thông tin xúc tiến du lịch tổ chức Lễ phát động “Khu du lịch không khói thuốc” tại Khu du lịch Hồ Núi Cốc...Các sáng kiến PCTH thuốc lá cũng lồng ghép trong các chương trình/ sự kiện của Bộ ngành, địa phương như: “Tổ ấm không khói thuốc” của Hội Liên Hiệp phụ nữ Việt Nam; Uỷ ban Dân tộc xây dựng môi trường không khói thuốc lá cho đồng bào dân tộc thiểu số ở vùng Tây Bắc, Tây Nam Bộ; Festival biển không khói thuốc tại Nha Trang, Tàu thuyền du lịch không khói thuốc tại Khánh Hoà...
Theo báo cáo của các tỉnh, thành phố trong năm 2019-2020, đã có thêm gần 22.000 trường học, 4.325 nhà máy, xí nghiệp, 598 bệnh viện tuyến tỉnh, huyện, 371 khách sạn, 513 nhà hàng thực hiện nghiêm quy định cấm hút thuốc.
Kết quả Điều tra tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành tại 34 tỉnh, thành phố năm 2020 cho thấy so với năm 2015: tỷ lệ người hút thuốc lá thụ động tại nơi làm việc giảm từ 42,6% xuống 30,9%; tại nhà giảm từ 59,9% xuống 56,0%, tại nhà hàng giảm từ 80,7% xuống 78,1%; tại quán bar/ cà phê/ trà giảm từ 89,1% xuống 86,2%.
Bên cạnh các kết quả đạt được, việc thực hiện môi trường không khói thuốc còn gặp nhiều khó khăn như: thuốc lá là sản phẩm gây nghiện, người hút thuốc lá rất khó bỏ ngay cả khi biết rất rõ về tác hại của việc hút thuốc; thuế thuốc lá của Việt Nam còn rất thấp, giá thuốc lá rẻ và được bày bán khắp nơi làm tăng khả năng mua thuốc lá của thanh thiếu niên và người nghèo, giảm hiệu quả của công tác cai nghiện thuốc lá. Trên thị trường lại xuất hiện các sản phẩm thuốc lá mới (Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, Shisha) được quảng cáo là ít hại hơn thuốc lá điếu thông thường và giúp cai nghiện thuốc lá điếu,… điều này gây hiểu nhầm cho người sử dụng, làm tăng tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nhóm người trên 15 tuổi.
Để đạt được mục tiêu giảm tỷ lệ hút thuốc, trong thời gian tới, Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá tiếp tục hỗ trợ tăng cường hoạt động nâng cao nhận thức của người dân về tác hại của việc sử dụng thuốc lá và các sản phẩm thuốc lá mới, các quy định về môi trường không khói thuốc; Tiếp tục nhân rộng các mô hình môi trường không khói thuốc, nâng cao năng lực PCTH thuốc lá cho cán bộ tham gia hoạt động PCTH thuốc lá; thúc đẩy công tác tư vấn cai nghiện thuốc lá tại các cơ sở y tế và tư vấn cai nghiện thuốc lá dựa vào cộng đồng; phối hợp với các cơ quan chức năng thực hiện kiểm tra, giám sát thực thi Luật PCTH thuốc lá. Bên cạnh đó, Quỹ cũng tiếp tục hỗ trợ các cơ quan truyền thông, các bộ, ngành, địa phương và tổ chức chính trị xã hội tăng cường công tác truyền thông về PCTH của thuốc lá, thực hiện tốt 09 nhiệm vụ của được giao tại Điều 29 Luật PCTH của thuốc lá.