PGS.TS. Nguyễn Thị Bạch Yến,
Viện Tim mạch Việt Nam
Có thể thấy thuốc lá là sản phẩm tiêu dùng duy nhất mà trên bao bì luôn có dòng cảnh báo về tác hại của nó như “Hút thuốc có hại cho sức khỏe”, “Thuốc lá là kẻ giết người”... Tuy vậy người tiêu dùng vẫn chưa thực sự hiểu được tác hại của thuốc lá. Có thể một số người đã biết đến tác hại của thuốc lá đối với bệnh hô hấp hay ung thư, tuy nhiên chúng ta còn ít biết đến tác hại của thuốc lá đối với hệ tim mạch.
Nicotin trong thuốc lá là thành phần được biết tới nhiều nhất và nhiều người nghĩ rằng hút thuốc lá loại “nhẹ”, có nồng độ Nicotin thấp là an toàn. Thực tế là trong thuốc lá có chứa tới hơn 7000 chất hoặc hợp chất và có tới hàng trăm chất trong số này là độc chất. Các nhà khoa học cũng đã xác định bên cạnh Nicotin có nhiều chất khác như Carbon monoxide, Benzopyrene, Glycoprotein cũng có vai trò quan trọng gây ra bệnh tim mạch.
Người ta ước tính rằng hút thuốc là đã gây ra khoảng 100 triệu người chết trong thế kỷ XX. Hút thuốc lá gây tổn hại nghiêm trọng cho hệ tim mạch và nhiều cơ quan khác và gây lão hoá sớm cho cơ thể chúng ta. Người hút thuốc lá có thể phải trả giá bằng việc mất đi khoảng 10 năm tuổi thọ của mình.
Khi hút thuốc lá thì ngay lập tức nhip tim, huyết áp của chúng ta sẽ tăng lên, các động mạch co lại gây thiếu oxy cho cơ tim, giảm độ đàn hồi của các động. Điều này giải thích tại sao hút thuốc lá gây khởi phát các cơn đau ngực, cơn nhồi máu cơ tim. Hút thuốc lâu dài dẫn đến suy giảm chức năng lớp nội mô của mạch máu, làm tăng độ cứng các thành động mạch, tăng LDL-Cholesterol (loại mỡ xấu), giảm HDL-Cholesterol (loại mỡ tốt), gây rối loạn đông máu làm cho các cục máu đông dễ dàng hình thành trong các động mạch.
Các nhà khoa học xác định rằng hút thuốc lá gây ra rất nhiều bệnh lý tim mạch như bệnh động mạch vành, nhồi máu cơ tim, suy tim, đột quỵ, phình động mạch chủ bụng và các bệnh động mạch chi dưới. Các nghiên cứu cũng khẳng định mức độ ảnh hưởng đến tim mạch cũng tăng theo mức độ hút thuốc lá, tức là càng hút nhiều, hút lâu, nguy cơ mắc bệnh tim mạch càng cao.
So với người không bao giờ hút thuốc lá, người đang hút thuốc lá có nguy cơ bị nhồi máu cơ tim cao hơn gấp 3 lần), bị đột quy (nhồi máu não lẫn xuất huyết não) cao hơn từ 2-4 lần. Người đang hút thuốc cũng dễ bị bệnh rối loạn nhịp và bệnh động mạch chi dưới hơn người không hút. Những người bị THA mà hút thuốc lá thì dễ bị tiến triển thành các dạng THA nặng như tăng huyết áp ác tính và tăng huyết áp kháng trị.
Nhiều người nghĩ rằng thỉnh thoảng mới hút, hay chỉ hút vài điếu một ngày thì không ảnh hưởng gì. Sự thực là, dù hút ít như vậy cũng vẫn dễ bị nhồi máu cơ tim và tử vong sớm hơn so với người không hút.
Với người hút thuốc lào thì nguy hại ra sao? Khi hút thuốc lào, các chất độc sẽ hấp thu vào cơ thể qua đường miệng và qua việc hít lại khói thuốc do họ nhả ra. Khói thuốc lào chứa nhiều độc chất. Hút thuốc lào cũng làm tăng lương Nicotine trong máu tương tự như thuốc lá. Khói thuốc lào còn làm tăng cao lượng Carbon monoxide trong máu cao hơn so với hút thuốc lá.
Nhiều người nghĩ hút thuốc lá không khói và thuốc lá điện tử là vô hại. Thực chất thì thuốc lá không khói cũng làm tăng nồng độ Nicotine và nhiều chất khác trong máu. Thuốc lá không khói cũng làm tăng nguy cơ mắc một số loại ung thư và tăng nguy cơ tử vong do bệnh tim mạch. Thuốc lá điện tử cũng không hoàn toàn vô hại.
Một điểm cũng rất cần lưu ý đó là việc hút thuốc lá thụ động, tức là việc hít phải khói thuốc từ người hút thuốc lá. Chỉ 30 phút tiếp xúc với khói thuốc đã làm tổn hại chức năng nội mô động mạch vành ở những người khoẻ mạnh không hút thuốc tương tự như những người hút thuốc lá thường xuyên. Vì vậy hút thuốc lá thụ động cũng nguy hại không kém người hút chủ động, nhất là đối với trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.
Tuy nhiên bất kỳ khi nào bạn cai thuốc lá cũng đều có lợi ích cho việc cải thiện sức khỏe tim mạch và giảm nguy cơ mắc các bệnh nghiêm trọng khác. Các tác giả đã tổng kết thấy rằng: “Để cải thiện sức khoẻ và tuổi thọ, không có biện pháp nào hiệu quả bằng việc cai thuốc lá”.
Lợi ích của cai thuốc lá được thấy rất sớm. Sau cai thuốc lá một năm, nguy cơ mắc bệnh động mạch vành đã giảm đi một nửa. Đồng thời, cai thuốc lá cũng làm giảm nguy cơ nhồi máu não và xuất huyết dưới nhện.
Đối với người mắc bệnh động mạch vành, cai thuốc lá giúp giảm 36% nguy cơ mắc các biến cố tim mạch và giảm 50% nguy cơ tử vong sớm. Ở những bệnh nhân sau nhồi máu cơ tim, cai thuốc lá giúp giảm 40% nguy cơ tử vong và giảm 30% nguy cơ tái phát nhồi máu cơ tim. Đối với những người mắc bệnh động mạch chi dưới, cai thuốc lá giúp cải thiện khả năng gắng sức, giảm nguy cơ phải cắt cụt chi và tăng tỷ lệ sống còn.
Như vậy, tốt nhất là không hút thuốc vì những lợi ích của việc không hút thuốc là rất rõ ràng. Nếu đang hút thuốc thì việc bỏ hút thuốc lá cùng với thực hiện lối sống lành mạnh (ăn nhiều rau, tích cực luyện tập thể lưc, duy trì cân năng tối ưu..), kiểm soát tốt huyết áp, mỡ máu, đường huyết thì sẽ giúp ngăn ngừa bị bệnh ở người chưa bị bệnh tim mạch. Còn đối với người đã bị bệnh tim mạch thì việc bỏ hút thuốc lá cũng giúp giảm nguy cơ tái phát bệnh hoặc làm nặng bệnh. Kể cả những người đã hút thuốc lá trong một giai đoạn dài (nhiều chục năm) thì khi bỏ hút thuốc lá vẫn có lợi ích.